کانسار طلای هیرد در بلوک لوت، همراهی نزدیکی با یک کمپلکس نفوذی حدواسط-مافیک دارد که در سنگ های آتشفشانی ائوسن جایگزین شده است. توده های نفوذی ترکیب گرانودیوریت تا دیوریت، هورنبلند-کوارتزمونزونیت و گابرو-دیوریت دارند و با CaO، FeOt و MgO به نسبت بالا و K2O+Na2O به نسبت پایین مشخص می شوند که نشانگر تبلور از یک ماگمای نه چندان تفریق یافته است. این ویژگی ها و عدد منیزیم به نسبت بالا (36/36 تا 52/32) می تواند نشانگر تأثیر منبع گوشته ای در زایش ماگمای مادر باشد. توده های نفوذی هیرد، متالومین اند و سرشت کالک آلکالن تا کالک آلکالن پتاسیم-بالا دارند و حاوی ایلمنیت به عنوان کانی همراه هستند. کانی سازی در هیرد به صورت رگه ای، رگچه ای و افشان در تودة نفوذی گرانودیوریتی و سنگ های آتشفشانی میزبان، همراه با دگرسانی­ های تورمالینی، سیلیسی و کربناتی رخ داده است. کانی های فلزی شامل پیروتیت، آرسنوپیریت، پیریت و کمتر از آن کالکوپیریت، گالن و اسفالریت است. طلا به صورت ذرات زیرمیکروسکوپی همراه با کانی های سولفیدی به ویژه پیریت و آرسنوپیریت نهشته شده است. با توجه به ویژگی های کانی شناسی و ژئوشیمیایی توده های نفوذی و کانی شناسی کانسنگ، کانسار طلای هیرد را می توان مشابه ذخایر مرتبط با گرانیتوییدهای احیایی نوع I درنظر گرفت. کاهیدگی ماگمای مولد می تواند ناشی از وارد شدن مواد پوسته به محیط منبع و/یا برهمکنش ماگما با سنگ های پوسته ای غنی از مواد آلی باشد.

منطقه پی جویی فیروزکوه در 35 کیلومتری شمال شرق تربت جام و در استان خراسان رضوی واقع شده است. زمین شناسی منطقه شامل سنگ های دگرگون شده سازند میانکوهی است که توده های نفوذی با ترکیب مونزوگرانیت تا دیوریت در آن نفوذ کرده اند. دامنه پذیرفتاری مغناطیسی توده ها از صفر تا 43x10-5SI بوده و به گرانیتوئیدهای احیایی سری ایلمنیت وابسته است. این توده ها در برخی نقاط تحت تاثیر دگرسانی های سرسیتیک، سیلیسی و پروپلیتیک قرار گرفته اند. ژئوشیمی توده های نفوذی، نشان می دهد که آن توده ها از متاآلومینوس تا پرآلومینوس متغیرند و در گستره پتاسیم متوسط تا بالا و گاه شوشونیتی قرار می گیرند. موقعیت زمین ساختی توده ها از قبل از برخورد قاره ها تا بالاآمدگی پس از آن در حال تغییر بوده است. کانی سازی کنترل گسلی داشته و در مرز توده های نفوذی با سنگ های دگرگون شده و یا داخل واحد دگرگونی تشکیل شده است. کانی سازی اولیه شامل طلا، آرسنوپیریت، پیریت، کالکوپیریت و پیروتیت و کانی سازی ثانویه شامل کوولیت، هماتیت و گوتیت است. پی جویی های ژئوشیمیایی به روش خرده سنگی، بی هنجاری هایی از عناصر طلا (تا 8942 ppb)، آرسنیک (تا(74500 ppm ، مس (تا(357ppm ، روی (تا (97ppm و سرب (تا (45 ppm وابسته به کانی سازی رگه ای را در نمونه های سطحی منطقه نشان می دهد. ژئوشیمی گمانه ها نشان دهنده بیشترین طلا (30732ppb) و بیشترین مس (3200ppm) در گمانه OBH-7 و بیشترین میزان آرسنیک (98670ppm) و تنگستن (133ppm) در گمانه OBH-2 است. طلا تقریبا در همه نمونه ها همبستگی مثبتی با آرسنیک دارد و بیشتر در قالب کانی آرسنوپیریت و کمتر به صورت آزاد و یا در قالب کانی های پیروتیت و پیریت قرار دارد. با توجه به ماهیت احیایی توده های نفوذی سری ایلمنیت، مجموعه کانی سازی احیایی (آرسنوپیریت و پیروتیت) منطقه، نوع و گسترش دگرسان ها، شکل و حالت کانی سازی و مقدار بالای طلا، مس، آرسنیک و تنگستن، این منطقه می تواند بخشی از یک سیستم طلای وابسته به توده های نفوذی احیایی باشد که احتیاج به بررسی های بیشتر دارد.

کانسار طلای موته در غرب ایران واقع در بخش مرکزی پهنه سنندج- سیرجان (SSZ)، مرتبط با رگه های کوارتز، کوارتز- سولفیدی، عدسی ها و رگچه های قطع کننده سنگ بستر نئوپروتروزوئیک است که غالبا در امتداد پهنه های برشی با راستای NW-SE تشکیل شده است. کانه زایی طلا مرتبط با دگرسانی های گرمابی شدید در راستای پهنه های برشی شکل پذیر، با مجموعه دگرسانی رخساره شیست سبز شامل کوارتز + سریسیت + کلریت + آلبیت و دگرسانی سولفیدی و سیلیسی شدن نزدیک به منطقه کانه دار صورت گرفته است. کانی شناسی کانه شامل، پیریت، کالکوپیریت، سولفید مس-بیسموت (امپلکتیت)، آرسنوپیریت، پیروتیت، بیسموت، طلا و مقادیر اندکی گالن و اسفالریت است. رخداد طلای طبیعی در رگه های کوارتز، به صورت ادخال در پیریت و کالکوپیریت های نسل دوم و بافت پرکننده شکستگی ها در درون و اطراف پیریت های دانه درشت خودشکل و نیمه خودشکل صورت گرفته است. مطالعات سیالات درگیر در رگه های کوارتز، شامل سه نوع اصلی از سیالات C-O-H؛ متشکل از نوع کربنیک (غنی از CO2)، آبگین- کربنیک و سیالات آبگین در مناطق معدنی چاه خاتون و سنجده است. بر این اساس، سیالات کربنیک با دمای همگن شدن 12.6 (ThCO2) CO2 تا 27.3oC، سیالات آبگین- کربنیک با شوری 2.3 تا 12.5 درصد و دمای همگن شدن نهایی برابر 145.6 تا 304.2oC و سیالات آبگین، متشکل از دو دسته، 1) شوری 2.1 تا 15.2 درصد و دمای همگن شدن نهایی 212.2 تا 297.6oC در رگه کوارتز- سولفیدی طلادار و 2) شوری 16.4 تا 28.2 درصد و دمای همگن شدن نهایی 147.4 تا 245.6oC، متعلق به رگه های عقیم کوارتز هستند. در حالی که اغلب خصوصیات ذکر شده پیشین در ارتباط با ژنز کانسار موته، مشابه با ذخایر طلای کوهزایی (مزوترمال) است، ویژگی هایی از قبیل، ارتباط ژنتیکی بین تحولات تکتونیکی گوشته با پوسته بالایی طی تاریخچه تکتونوماگمایی پهنه سنندج- سیرجان به همراه واحدهای ساختاری کششی و نفوذی های محلی و شواهد زمین شناسی کانه ها، دگرسانی، شیمی کانی ها، زوناسیون عنصری و سیالات درگیر ارائه شده در این پژوهش، احتمالا نشانه هایی از کانه سازی طلا در منطقه موته، مشابه با سامانه کانه زایی مرتبط با توده های نفوذی احیایی است.

محدوده معدنی طلای هیرد در استان خراسان جنوبی و در 140 کیلومتری جنوب شهرستان بیرجند قرار دارد. در این محدوده توده های نفوذی مافیک تا اسیدی با ترکیب گابرو تا گرانیت در توالی آتشفشانی - رسوبی ترشیری نفوذ کرده و آنها را تحت تاثیر قرار داده اند. بر پایه مقدار پذیرفتاری مغناطیسی، این نفوذی ها در دو رده مگنتیتی (اکسیدی) و ایلمنیتی (احیایی) تقسیم بندی شده اند. مهم ترین دگرسانی هایی که در سطح زمین و گمانه های حفاری شناسایی شده اند عبارتند از: 1) کوارتز - تورمالین - سریسیت؛ 2) کربناتی؛ 3) اسکارنی شدن و 4) پروپیلیتیک. کانی سازی طلا و عناصر همراه(W, Sn, Bi, As, Sb, Pb, Zn, Ag)  به صورت جانشینی، پراکنده، رگه - رگچه ای، توده ای، برشی و اسکارن در ارتباط با توده نفوذی گرانیتی - گرانودیوریتی احیایی و با فواصل مختلف نسبت به آن تشکیل شده است. مطالعات زمین شناسی، دگرسانی و کانه زایی کانسار طلای هیرد و مقایسه ویژگی های آن با ویژگی های ذخایر طلای شناخته شده در سطح جهان، نشان می دهد که این کانسار از نوع ذخایر طلای مرتبط با توده های نفوذی احیایی (RIRGS) است. از آنجا که در این سامانه ها بیشترین ذخیره طلا همراه با سولفید است و در سقف استوک های گرانیتوییدی احیایی کانه ساز و سنگ های هورنفلسی مجاور، شکل می گیرد، اکتشافات ژئوفیزیکی به روش پلاریزاسیون القایی و مقاومت ویژه الکتریکی بر روی توده نفوذی گرانیتوییدی احیایی و نواحی همجوار با هدف شناسایی بخش های پنهان کانی سازی، انجام شده است. تلفیق داده های ژئوفیزیکی (RIRGS) با اطلاعات زمین شناسی، دگرسانی و کانی سازی منطقه، دلالت بر کانی سازی گسترده ای در حاشیه خاوری توده نفوذی و سنگ های دربرگیرنده دارد. در این ارتباط پنج ناحیه بی هنجار با بارپذیری بیش از 30 میلی ولت بر ولت مشخص شده که به طور کلی می توان آنها را در دو دسته جداسازی کرد: 1) بی هنجاری دارای پلاریزاسیون القایی بالا و مقاومت ویژه کم که ناشی از حضور فراوان سولفورهای فلزی به صورت پراکنده، رگچه ای و توده ای همراه با دگرسانی شدید سریسیتی است و 2) بی هنجاری دارای پلاریزاسیون القایی بالا و مقاومت وی‍ژه الکتریکی متوسط تا بالا که مشخص کننده وجود سولفورهای فلزی به صورت پراکنده و شدت زیاد دگرسانی سیلیسی - کربناتی می باشد.

کانسار طلای کوه زر در شرق ایران و 35 کیلومتری غرب شهرستان تربت حیدریه (استان خراسان رضوی) قرار دارد. این کانسار نوع اکسید آهن (IOCG) غنی از اسپکیولاریت است. این معدن در کمربند ولکانیکی - پلوتونیکی خواف - بردسکن واقع شده است. پی جوییهای اخیر در این کمربند موجب شناسایی ذخایر مختلف مس - طلای نوع غنی از اکسید آهن (IOCG) از جمله در کوه زر شده است. در ناحیه مورد مطالعه انواع توف و گدازه های اسیدی تا حد واسط مربوط به ائوسن فوقانی گسترش دارند. توده های نفوذی با ترکیب گرانیت، گرانودیوریت، سینوگرانیت و مونزونیت های الیگومیوسن در آندزیت، داسیت و ریوداسیت ائوسن فوقانی نفوذ نموده اند. توده های نفوذی از سری مگنتیت، غنی از پتاسیم و متاآلومینوس هستند. نمودارهای عنکبوتی گرانیتوئیدها غنی شدگی عناصر لیتوفیل با شعاع یونی بزرگ (Rb, K, Th, Ce) و تهی شدگی در عناصر Ti, Sr, Nb را نشان می دهند. بر اساس شاخصهای ژئوشیمیایی احتمالا ماگماتیسم در حاشیه قاره ها صورت گرفته است. انواع دگرسانیهای پروپلیتیک (کلریتی)، سیلیسی، آلبیتی، آرژیلیکی، کربناتی و سریسیتی مشاهده شده اند. در توده های نفوذی دگرسانی آلبیتی و در سنگهای آتشفشانی دگرسانی پروپلیتیک (اپیدوتی) نمود بیشتری دارند. سیالات کانه دار با منشا ماگمایی سبب کانی سازی اسپکیولاریت و طلا در سنگهای نفوذی و آتش فشانی شده اند. کانی سازی در راستای زونهای شکستگی و گسلی امتداد لغز و فضاهای کششی بین آنها رخ داده است. طلای آزاد همراه با کوارتز و اسپکیولاریت یافت می شود. ذخیره کانسار (در یخش اکتشاف شده) بالغ بر 0.725 میلیون تن بوده و هم اکنون در حال بهره برداری و استحصال طلا می باشد.

زمین شناسی منطقه طلا – قلع هیرد شامل سنگ های رسوبی مزوزوئیک و پالئوسن و سنگ های آتشفشانی ائوسن است. توده های گرانیتوئیدی اسیدی- حدواسط با سن الیگو- میوسن در این مجموعه نفوذ کرده اند. بر اساس بررسی های سنگ شناسی و پتروفیزیک، توده های نفوذی را می توان به دو دسته I و S تقسیم کرد. کانی سازی منطقه به شکل های داربستی، رگه ای، و جانشینی مشاهده می شود. کانی سازی داربستی در توده های نوع S و شیل های سیلیسی شده در بخش شرقی منطقه اکتشافی (1) همراه با دگرسانی غنی از تورمالین مشاهده می شود. کانی های اولیه رگچه ها شامل آرسنوپیریت، پیریت، پیروتیت، کالکوپیریت، اسفالریت، گالن، تورمالین، کوارتز، کلریت، کلسیت، و سرسیت است. طلا در رگچه های سولفیدی- سیلیسی- تورمالینی وجود دارد. وجود سنگ خاستگاه گرانیتی احیایی نوع S، کانی سازی داربستی، دگرسانی تورمالین و بی هنجاری قلع تا 581 ppm دلایل مهمی بر کانی سازی قلع- طلا در منطقه هیرد است. مقایسه ژئوشیمی گمانه ها در مناطق اکتشافی (1) و (3) نشان می دهد که بالاترین مقادیر Au، Ag، Cu، Pb، Zn، As و Sb در شرق منطقه اکتشافی (1) قرار دارند، بنابراین این منطقه نزدیکترین مکان به خاستگاه توده های کانی سازی است. کانی سازی قلع - طلای هیرد با توده های گرانیتوئیدی نوع (S) وابسته است.

بیوتیت فراوانترین کانی فرومنیزم دار سنگهای گرانیتوئید جهت تعیین موقعیت تکتونیکی، نوع ماگما و تعیین سری مگنتیت - ایلمینیت مناسب است. در این مطالعه بیوتیت توده های نفوذی مختلف با استفاده از میکروسکوپ الکترونی تجزیه شدند. توده های نفوذی ماهرآباد، منطقه اکتشافی مس - طلای پورفیری، از نوع متاالومینوس هستند. بیتوتیت های ماهرآباد غنی از منیزیم و نسبت0.286 – 0.309 = Fe/(Fe+Mg) است. ترکیب بیوتیت های ماهرآباد در محدوده توده های نفوذی کالک آلکالن مناطق کوهزایی ترسیم می شود. بر اساس بالا بودن میزان TiO2و پایین بودن مقدار Al2O3 بیوتیت های ماهرآباد از نوع اکسیدان و متعلق به سری مگنتیت هستند. توده های نفوذی نجم آباد، دهنو، قشلاق و خواجه مراد (NDGK) از نوع S ومربوط به سری ایلمینیت هستند. بیوتیت های (NDGK) غنی از آهن بوده و نسبت Fe/(Fe+Mg) در نجم آباد 0.511 – 0.491، در دهنو 0.675 – 0.583، در قشلاق 0.58 – 0.56 و خواجه مراد 0.720 – 0.705 است. ترکیب بیوتیت های (NDGK) در محدوده توده های نفوذی نوع S غنی از آلومینیم ترسیم شده اند. بر اساس پایین بودن میزان TiO2 و بالا بودن مقدار Al2O3 بیوتیت های(NDGK) از نوع احیایی و متعلق به سری ایلمینیت هستند.

کانه زایی طلای هیرد در استان خراسان جنوبی در فاصله 140 کیلومتری جنوب بیرجند، در شمال بلوک لوت قرار دارد. در محدوده کانه زایی طلای هیرد، قدیمی ترین واحدهای سنگی مربوط به ژوراسیک و کرتاسه است که توسط توالی های آتشفشانی - رسوبی ترشیری پوشیده شده اند. توده های نفوذی گرانیت، گرانودیوریت - کوارتزدیوریت و گابرونوریت در توالی های ترشیری نفوذ کرده اند. ولی آثار کانه زایی تنها در درون و حاشیه استوک نیمه ژرف گرانودیوریت - کوارتزدیوریت با بافت پورفیری مشاهده می شود. با توجه به این که توده نیمه ژرف گرانودیوریت - کوارتزدیوریت مولد کانه زایی حاوی ایلمنیت و فاقد مگنتیت بوده و نیز دارای خاصیت مغناطیسی پذیری (1.5*10-4SI Units) کم و نسبت پایین Fe2O3/FeO(<0.5) است، لذا می توان آن را در رده گرانیتوییدهای ایلمنیتی یا کاهیده (Low fO2) قرار داد. کانه زایی در محدوده معدنی هیرد بر اساس فاصله از توده نفوذی به سه بخش اصلی کانه زایی با میزبان توده نفوذی، کانه زایی در حاشیه توده نفوذی و کانه زایی دور از توده نفوذی قابل تفکیک است. این سه بخش از نظر سنگ میزبان، دگرسانی، کانی شناسی، ساخت، بافت و محتوای فلزی با هم متفاوت است.در کانه زایی با میزبان توده نفوذی سنگ میزبان کانه زایی، توده نفوذی مولد کانه زایی، یعنی استوک نیمه ژرف گرانودیوریت – کوارتزدیوریت - است. سه نوع رگه - رگچه اصلی در کانه زایی با میزبان توده نفوذی دیده می شوند که شامل رگه - رگچه های تورمالین – کوارتز - سریسیت و سولفید (TQSS)، کوارتز - کلسیت و سولفید (QCS) و کوارتز - کلسیت (QC) با سولفید کمیاب است. این رگه – رگچه ها دارای آرایش صفحه ای و استوک ورکی است. کانه زایی حاشیه توده نفوذی در توالی های آتشفشانی - رسوبی که تحت نفوذ توده مولد کانه زایی قرار گرفته اند، مشاهده می شود. سولفیدها به صورت پراکنده، رگه - رگچه ای و حتی توده ای دیده می شوند. رگه - رگچه های استوک ورکی و به ندرت صفحه ای موجود در این کانه زایی دارای کوارتز، کلسیت و سولفید هستند. دگرسانی سریسیتی، سیلیسی و کربناتی مهم ترین دگرسانی های همراه با زون های عیاردار است. کانه زایی دور از توده نفوذی در پهنه های گسلی به صورت زون های سیلیسی و کربناتی به همراه اکسید و هیدرواکسیدهای آهن در سطح قابل شناسایی هستند.مقایسه مهم ترین ویژگی های کانه زایی طلای هیرد (از جمله جایگاه زمین شناسی، سنگ میزبان، کانی شناسی، پاراژنز کانی ها، محتوای فلزی، ساخت، بافت و دگرسانی) با ویژگی های تیپ های مختلف کانه زایی طلا در دنیا، نشان می دهد که کانه زایی طلای هیرد بیشترین شباهت را با ذخایر طلای مرتبط با توده های نفوذی گرانیتوییدی کاهیده دارد.